Mustafa Düzgünman

MUSTAFA DÜZGÜNMAN

1920-1990

9 Şubat 1920’de İstanbul Üsküdar’da Sultantepe’de doğdu. Babası, aynı semtteki Abdülbâki Efendi ve Aziz Mahmud Hüdâyî camilerinin imamlığını yapan Sâim Efendi’dir. İlk tahsilini tamamladıktan sonra babasının Üsküdar çarşısındaki aktar dükkânında çalışmaya başladı. Bu sırada annesinin dayısı hattat Necmeddin Okyay onu, hocalık yaptığı Devlet Güzel Sanatlar Akademisi’nin Türk Tezyinî Sanatları Bölümü’ne kaydettirdi (1938). Burada Necmeddin Okyay’dan eski tarz cilt ve ebru öğrenerek kısa zamanda kabiliyetiyle dikkati çekti, diğer kıymetli hocalardan da faydalandı. Ancak hayat şartları sebebiyle bir müddet sonra okuldan ayrılarak tekrar baba mesleği olan aktarlığa döndü. Vefatına kadar titizlikle sürdürdüğü bu meslekte işinin ehli güvenilir bir esnaf olarak tanındı.

Akademideki talebeliği yıllarında “şemse” denilen klasik cildin güzel örneklerini imal eden Düzgünman, bir müddet sonra o sırada çok az meraklısı bulunan bu sanatı da terketmek zorunda kaldı. Özellikle 1957’den itibaren daha fazla zaman ayırdığı ebruculukla meşguliyetini ise ölümüne kadar sürdürmüştür.

Çeşitli konularda yeniliğe açık olduğu halde ebru sanatında klasik anlayışa sımsıkı bağlı kalan ve bu hususta modern uygulamalara iltifat etmeyen Düzgünman, ebruculukta kendisini geçtiğini söyleyen hocası Necmeddin Okyay’ın bu sanata kazandırdığı çiçekli ebru çeşitlerine papatyayı eklemiş, ayrıca çiçek şekillerini de ıslah etmiştir. 1940’ta başlayıp ölümüne kadar elli yıl süren ebruculuğu sırasında 1967’den itibaren çeşitli sergiler açan ve bazı sergilere katılan Düzgünman, hem eserleriyle hem de yetiştirdiği öğrencilerle bu sanatın tanınmasına ve yayılmasına hizmet ederek son otuz beş yılın ebruculuğuna âdeta damgasını vurmuş bir sanatkârdır.

Soldan Sağa : Eşref Ede, Mustafa Düzgünman, Necmeddin Okyay

Mustafa Düzgünman, ebru sanatı dışında dinî mûsikiyle de meşgul olmuş ve tasavvuf zevkini Hâfız Eşref Ede’den almıştır. Mızıka-i Hümâyun’da yetiştiği için “Mızıkalı” lakabıyla anılan Hâfız Muhittin Tanık, Üsküdar’daki Çarşamba Rifâî Dergâhı şeyhi Hayrullah Tâcettin Yalım gibi kıymetli hocalardan istifade etmiştir.

Aziz Mahmud Hüdâyî Camii’nde uzun yıllar cuma günleri iç ezan ve teravih namazı aralarındaki ilâhi okuyuşuyla iyi bir icracı olarak da tanınan Düzgünman’ın, bir kısmının güftesi kendisine ait olmak üzere değişik makamlarda bestelediği yirmi kadar ilâhisi vardır. Onun bestekârlık tarafını gösteren ve son yılların dinî mûsiki repertuvarı açısından ayrı bir değer taşıyan bu ilâhiler, vefatından önce yakın arkadaşı neyzen Niyazi Sayın tarafından notaya alınarak tesbit edilmiştir. Ayrıca vaktiyle meşkettiği dinî eserleri son zamanlarında banda okuyarak tesbit edilmelerini sağlamıştır.

1953’ten 1979’a kadar yirmi altı yıl müddetle Aziz Mahmud Hüdâyî Dergâhı’nın türbedarlığını yapan Düzgünman, halk ağzıyla koşma tarzında bazı şiirler de yazmıştır. Bunlar arasında, ebrunun tarihçesi, özellikleri ve mahiyetini anlatan yirmi kıtalık “Ebrûnâme”si en tanınmışıdır 

Kıymetli tesbihler, yazı levhaları, kendi ebruları, şemse tarzında yaptığı kitap kabı, kutu ve çerçevelerden oluşan koleksiyonu halen ailesinde bulunmaktadır. Ayrıca eski tarz körüklü fotoğraf makinasıyla 1000’e yakın hat örneğini emülsiyonlu cama tesbit etmiş, bazıları Kalem Güzeli (Ankara 1981) ve İslâm Mîrasında Hat Sanatı (İstanbul 1993) adlı eserlerde yer alan bu fotoğraf camlarının asılları daha sonra kendisi tarafından Türkpetrol Vakfı’na hediye edilmiştir.

12 Eylül 1990 Çarşamba günü vefat eden Mustafa Düzgünman’ın kabri Karacaahmet Mezarlığı’ndadır.

BESTELERİ

Mustafa Düzgünman üstâdımızın tesbit edebildiğimiz besteleri şunlardır :

Eser Adı	Söz Yazarı	Makam	Form	Usul
Alada bir servi bitmiş	Belirsiz	Segah	İlahi	Düyek
Derdimizin dermanıdır hazret-i pir efendimiz	Mustafa Düzgünman	Eviç	İlahi	Düyek
Ey gönül şol şah-ı alişanı gör	Aziz Mahmud Hüdai Hz.	Acem Kürdi	İlahi	Evsat
Hulus-i kalb ile kamil yüzün sür hak-i payına	Raşid Efendi - Baba Neyzen	Hicazkar	İlahi	Devr-i Hindi
Kıble-i mihrabımızdır hazret-i pir Hüdai	Mustafa Düzgünman	Acem Aşiran	İlahi	Düyek
Vaka-yı şah-ı şehid-i Kerbelayı guş edip	Hayrullah Taceddin Efendi	Segah	İlahi	Düyek

TV ROPÖRTAJI



ARŞİV KAYITLARI

Mustafa Düzgünman üstâdımızın arşivimizdeki ses kayıtlarına aşağıdaki listeden ulaşabilirsiniz...Bu ses kayıtlarını lutfederek yayınlamamıza müsaade eden Nûrullah Özdem Beyefendi'ye minnettarız....

Mustafa Düzgünman bu eserleri 1985 senesinde bantlara okurken kendisi, eserleri meşk ettiği hocaları ve eserler hakkında kısaca bilgi de vermiş...Bu açıklamaları ihtiva eden ses kaydını da aynı listede bulacaksınız....

EBRÛLARINDAN ÖRNEKLER

BAZI ŞİİR VE MANZÛMELERİ

KASÎDE-İ TÂCİYYE-İ CELVETİYYE

Dârü’l-amân bir kubbedir 

Tâc-ı Sultân Hüdâî

Bahr-i aşkdan bir habbedir

Tâc-ı Sultân Hüdâî

Onüç taksim zirvesinde

Heybet vardır çevresinde

Reng-i envar zerresinde

Tâc-ı Sultân Hüdâî

Ehli olan giyer onu

Hayır olur elbet sonu

Başa devlet bilir bunu

Tâc-ı Sultân Hüdâî

Âlem içre şemse timsâl

Şuâpâş hem zünrüd misal

Olmaz ona hiçbir emsâl

Tâc-ı Sultân Hüdâî

Oniki harf lafz-ı tevhîd

Tâcda saklı sırr-ı tefrîd

Onüç eder bunu te’yîd

Tâc-ı Sultân Hüdâî

Hâmildir o şerî’ati

Tarîkati ma’rifeti

Gösterir hem “ehl-i beyt”i

Tâc-ı Sultân Hüdâî

Lutf-i Hakk’la ehl-i cennet

Giyer başa tâc-ı celvet

Aşk ehline büyük izzet

Tâc-ı Sultân Hüdâî

Zirvesinde çevrelenmiş

Onüç taksimle bezenmiş

Âriflere ma’nâ vermiş

Tâc-ı Sultân Hüdâî

Açar kalbe bâb-ı safâ

Olmaz orda gam u cefâ

Hem kâse-i kevser şifâ

Tâc-ı Sultân Hüdâî

Yedullahdır mürşid eli

Tâlib olan eder belî

Tâc giydirir ona velî

Tâc-ı Sultân Hüdâî

Âşık arar Mevlâ’sını

Görmez Hakk’ın deryâsını

Gösteren bak Leylâ’sını

Tâc-ı Sultân Hüdâî

İlm ü irfân ondadır hep

Sırr-ı Sübhân ondadır hep

Fazl u kemal ondadır hep

Tâc-ı Sultân Hüdâî

Zât u sıfât mevhûm değil

Sûret ma’nâ ayrı değil

Baş tâcımız gayrı değil

Tâc-ı Sultân Hüdâî

Gördü gözüm meyletdim ben

Açdı özüm seyretdim ben

Mustafâ’yım mestoldum ben

Tâc-ı Sultân Hüdâî

30 Nisan 1955, Ramazân-ı Şerîf

KIT'A

Kıble-i mihrâbımızdır Hazret-i Pîr Hüdâî 

Sînede mehtâbımızdır Hazret-i Pîr Hüdâî

Canda cânânımızdır dilde de îmânımız

Zikrimiz ezkârımızdır Hazret-i Pîr Hüdâî

KIT'A

Derdimizin dermânıdır Hazret-i Pîr Efendimiz

Gönlümüzün sultânıdır Hazret-i Pîr Efendimiz

Derûn içre yanmaktadır çerâğ-ı pîrânesi

Azîz Mahmûd Hüdâî’dir Hazret-i Pîr Efendimiz

EBRÛNÂME

Ebrûdaki görünen şu nukûşâta iyi bak

Şu’ûnât-ı ilâhîdir sıfatından ayân Hak

Nakş-ı sun'un pertevinden Hubb-i Rahman âşikâr

Rü’yetullah sırrıdır bu müsemmâdır her varak

Zannetme ki bu eşkâlin hâlikıyız senle ben

Gâfil olup şirke dalma bir fâildir iş gören

Fırça çanak boya tekne vâsıtadır bilmiş ol

Hep suver-i ilmiyyedir mezâhirde görünen 

Türlü türlü şekillerle arz-ı dîdâr eyleyen

Kitâb levha sâir eşyâ zeyn-i envâr eyleyen

Şuh ve câzip hatlarıyla kalb-i insân zevkiyâb

Saltanât-ı ebrûdur bu aşkı izhâr eyleyen

Onaltıncı yüzyılında Tûrân ebrû mebdei

Orda zâhir olmuş ammâ burda bulmuş neş'eyi

Yüce Türkler ülkesinde kemâl bulmuş bu hüner

Rabbim dâim hıfz eylesin ebrû yapan zümreyi 

Ebrû demek “ebr” demek yâni gökteki bulut

Âb-ı rû da tutar ma’nâ su yüzüdür et şuhûd

Bir kelâm-ı fârisîdir ebrû insân kaşları

Her tevcîhe sezâdır kim ma’nâsı da pek velûd 

Kadîm ecdâd yâdigârı müzeyyen bir san'âtdır

Tabiatden mülhem olan bu nakışlar mir'âtdır

Sâni-i Hak sun'undan hep kendi kendin seyreder

Nakış nakkâş şey-i vâhid bir vahdet-i hikmetdir 

Bu meslekde çok ustalar emek verip yetişmiş

Biz yetişdik zevâline hepsi Hakk’a göç etmiş

Büyük üstâd Özbek Şeyhi Edhem Kâmi Efendi

Hezâr-fen pür-ma’rifet bu san'âtda pîr imiş 

Son zamanlar şems-i ebrû gurûb etmiş nâgihân

San'atkârı kalmamış hiç ne de işden anlayan

Bir er çıkmış Üsküdar'dan ihyâ etmiş bu zevki

İsmi hattât Necmeddîn'dir tek üstâddır bu zamân 

Üstâdımız Necmi Molla çığır açmış bu işde

Azimkârdır muktedirdir anlayışda sezişde

Lâle sünbül karanfille bezendirmiş ebrûyu

Ta’lîm etmiş tâliblere zevâl yok bu gidişde 

Dest-i zenkde ezilir hep renkli cism-i boyalar

Sarı zırnık inatçıdır ebrûcuyu oyalar

Zırnık lâhur gül bahar al ebrûda hep esasdır

Bu dört renkle çok renk olur bu cümbüşte neler var 

Bu çeşitli boyaların cilvegâhı teknedir

Rahm-i mâder gibi sanki reng-i vusla teşnedir

Tekne içre kitre mahlûl bekler sırr-ı fıtratı

Bazen tutar bazen tutmaz bir acâib nesnedir 

Ayrı ayrı çanaklarda boyaların kıvâmı

Su öd ile ayarlanır başlar işin devamı

Kitreli su üzerine fırçalarla boyalar

Serpilerek nakşedilir kâğıda çıkar tamâmı 

Ta’rîf gerçi kolay amma tatbîkatda güçlük var

Tecrübesiz yapılırsa insân olur bî-karar

Görünüşe aldanıp da çok kolaymış deme sen

Bir ihtisâs işidir bu âşık olan er yapar 

Mütenevvi’ şekillidir ebrûların sûreti

Battal hatip taramayla gör âsâr-ı kudreti

Karanfille lâle sünbül papatyayla menekşe

Taraklı da tezyîn eder bu elvân-ı kesreti 

Ebrû yapan seyredende gam kasâvet bulunmaz

Gönülleri tenşît eder zevkle doyum olunmaz

Yapan hayran bakan hayran alan satan hep hayran

Bu ebrûdan zevk almayan ebrûcuya yâr olmaz 

Nazar kıldık kâinâta baktım mutlak ebrûya

Vech-i yâri ayân gördüm salât etdim bu “rû”ya

Kenz-i mahfî tezâhürü aşk-ı Hüdâ nümâyân

Ebrû görüp Allah dedim erdim kalbî duyguya 

Bî-hudûd zevk-i elvân ebrûculuk san'âti

Erbâbının nazarında çokdur onun kıymeti

Her varakda sırr-ı cemâl âşikârdır zâhidâ

Bu ebrûlar bu safâlar hepsi aşkın hikmeti 

Ben ebrûya âşık oldum düşdüm onun peşine

Leylâ gibi nazlar etti yaramadı işime

Bir aralık isyân ettim görmedim hiç iltifât

İnsâf edip yüzün güldü işler açtı başıma 

Besmeleyle tezgâh açıp ebrû yapan kişiyiz

Fırça ile su üstünde hüner satan kişiyiz

Üstâdımız Özbek Şeyhi hem Necmeddin hocadır

Büyüklere boyun kesip Hakk’a tapan kişiyiz 

Ey Mustafâ nakş-ı sevdâ sana neler öğretti

Derûnunda duran nakkâş "Eynemâ"yı öğretti

Bâb-ı ebrû rehnümâdır vech- bâkî fehmine

Ârif olan bu ezhârı bir noktadan seyretti

Aşağıda Mustafa Düzgünman’ın güzel tesbihlere olan hayranlığını dile getirdiği bir manzûmesini bulacaksınız.

20 Şubat 1958 Cuma gecesi dört arkadaş (Ahmet Düzgünman, Niyazi Sayın, Uğur Derman, Mustafa Düzgünman) Teşvikiye, Kalıpçı Sokak, Villa Apartmanı’nda mukîm, vâli mütekâidi Sedad (Erim) Bey’in nezdinde mahfûz, merhûm Halil Usta’nın tesbihlerini görmeye gitmemiz münasebetiyle hatıra :

Yağmurlu bir gece idi fırtınalı hem soğuk

Üsküdar’dan Teşvikiye nâmı semte doğrulduk

Sokak sorup vasıl olduk Sedad Bey’in evine

Karşılayıp aldı bizi odasının birine

Eski ahbâb beyefendi sevimli hem hoş-kelâm

Sohbetiyle etti tenvîr bizden ona çok selâm

Hânesinin içi mefrûş eserlerle müzeyyen

Yazı resim çini tezhîb nev’ilerle mülevven

Derken Hazret yan odadan getirdi bir hazîne

Bir de baktık tesbîhlermiş el-hak sanki defîne

Amân Yâ Rab bu ne san’at bu ne eltâf-ı dilrubâ

Bu meşherin ezvâkına insân eyler iktidâ

Üstâd merhûm Halîl yapmış rûh-ı san’at mücessem

Tesbîhciler kutbudur bak âsâriyle müsellem

Kuka sandal demirhindi zergerdan bağ hem köknar

Sırça kuka zeytinağcı kehrübâyla narçıl var

Üveydâri ödağcıyla mâverd de var içinde

Oltu taşı gümüş kamçı hepsi başka biçimde

Bordo rengi alacalı sarı bağlar pek enfes

Kuka tesbîh şâheserdir oymaları bir kafes

İmâmeler duraklarla tepelikler halkalı

Oyma nakış sâde güzel rengârenk hem dalgalı

Zeytinağcı tesbîhe bak nâka gibi ışıldak

Kehrübânın buzlusu da câzibeli yuvarlak.

Altı dâne ölçüsünde imâmeler çok güzel

Zarîf hadde ince delik tepelikler bî-bedel

Ödağcıyla mâverd sandal üveydâri pür-san’at

Kokuları çekimleri hayrân eder hem dilşâd

Şalgamiyle beyzî şekil uçlularla yuvarlak

İmza atmış tepeliğe tamam olmuş san’at bak

Uğur Bey’le Niyazi’miz almış ele bir kalem

Biri çizer biri yazar her birimiz bir âlem

Halil Usta ne adammış nasıl yapmış bunları

Rûhu coşmuş zevkı taşmış ayân etmiş nûrları

Tesbîhlerin âmili hiç ölmemiş de yaşıyor

Zevk-i selîm san’atkârı anıp insân şaşıyor

Rahmet olsun Halil Usta şâd ettin sen bizleri

Müsterih ol zâil olmaz san’atının izleri

Dört arkadaş hayrân olduk sersemledik âdetâ

Akıl serhoş gönül bî-hûş doymadık bu vuslata

Şu’ûnât-ı İlâhî’dir merâyâda görünen

Ârif bilir kimdir nakkâş nukûşiyle övünen

Mezâhirde sırr-ı Ali numâyândır hoşca bak

“Küntü kenzen” esrârıdır hak gözüyle iyice bak

Ehl-i Beyt’in hürmetine Yâ Rab Halil kulunu

Taksîrâtın afv eyleyip cennet eyle yolunu

Memnûn mesrûr müteşekkir ol hâneden ayrıldık

Avdet edip eve geldik dîvâneden sayıldık

Ey TÜRBEDÂR fakîrâne karaladın hayli laf

Hiç kıymeti yokdur ammâ aşk söyletdi bir tuhaf

(Mustafa Düzgünman, 27 Şubat 1958)