Ali Şîruganî Dede : Üstâd-ı Nâdirü'l Misl

Dede'nin Gülizâr makamında bestelediği bir ilâhînin eski bir notası

Maalesef hayatı hakkında pek az bilgiye sâhibiz...Hatta ism-i şerîflerindeki "şîruganî" kelimesinin ne manaya geldiği dahi tam olarak açıklığa kavuşturulamamışdır...

İstanbul’da dünyâya geldi. Doğum tarihi, ailesi ve tahsili hakkında bilgi bulunmamakta ise de mûsikîyi mükemmel sûretde öğrendiğini biliyoruz. Hâfız Post'dan ders almış olması kuvvetle muhtemeldir. Gülşeniyye tarîkatına intisâb ederek icâzet almış ve Şehremini’deki Hulvî Tekkesi şeyhi Sinan Efendi’nin hicrî 1107’de irtihâli üzerine bu dergâha şeyh olarak tayin edilmiş ve hicrî 1126 senesinde irtihâline kadar, 19 yıl  bu tekkede postnişîn oldu. Kabr-i şerîfi de aynı dergâhın hazîresinde imiş. Şöhretinden dolayı, irtihâlinden sonra bu tekke Şîruganî Tekkesi adıyla anılmaya başlanmış. Ancak bugün tekkeden de hazîresinden de eser yokdur...

Beliğ, Güldeste’de onun hakkında “İstanbul’da ilm-i mûsikînin peder ü mâderi, üstâd-ı nâdirü’l-misl Gülşenî Dervîş Ali..” şeklindeki ifadeye bakılırsa şöhretinin en parlak zamanını  IV. Mehmed devrinde yaşadığını söyleyebiliriz.  Hiç şübhesiz 17..asrın en kudretli bestekârı o idi. Atrabü’l-âsâr’da belirtildiğine göre, dinî formlarda 600'den ziyâde, lâ-dîinî formlarda ise 100'den fazla eser bestelemiştir. Maalesef bunlardan sadece 30 kadarı günümüze ulaşmıştır...Bunların tamamı da dînî formlardaki eserleridir... Besteleri malum olmayan ancak güfteleri tesbit edilebilen eserlerinin sayısı 450 civârındadır...Tabii unutmamak gerekir ki, bestesi yaşadığı halde bestekarı mechul zannolunan eserler arasında da muhakkak ona âit besteler vardır. 

Eserlerinin hepsi birbirinden güzel olmakla beraber özellikle durakları, mûsikîmizin en parlak besteleri arasında sayılmaktadır. Dinî eserlerinde kullandığı nutukların çoğu Abdülehad Nûri, Abdülkerim Fethî, Eşrefoğlu Rûmî, Îsâ Mahvî, Niyâzî Mısrî ve Şemseddin Sivâsî gibi meşâyih-i ızâm hazerâtına ve İkbâlî mahlasını kullanan Sultan II. Mustafa’ya âittir... 

Eserlerine, çeşitli el yazması güfte mecmualarında daha çok Dede, bazen de Dede Sinânî, Ali Dede, Derviş Ali, Derviş Ali Sinânî, Derviş Ali Halvetî, Dede-i Atîk adlarıyla rastlanmaktadır. Dede-i Atîk tabiri, Türk mûsikîsinin diğer bir meşhur bestekârı olan ve kaynakların çoğunda Dede Efendi diye anılan Hammâmîzâde İsmâil Dede (ö. 1846) ile karıştırılmaması için kullanılmış olmalıdır. Ancak yine de yanlışlıkla, Ali Şîruganî Dede'ye âit bestelerin birçoğunun İsmail Dede'ye atfedildiğini görüyoruz...

Meşhur bestekârımız Nâyî Osman Dede, "Rabt-ı Ta'birât-ı Mûsikî" adlı manzûm eserinde Hâfız Post ile Ali Şîruganî Dede'nin mûsikîde yeni bazı tabirler bulduklarını söylüyor ve bu münâsebetle Dervîş Ali'yi "merd-i velî" tabiriyle medh ve takdîr ediyor...

Şeyhülislam Esad Efendi’nin bestekarlardan bahseden "Atrab-ül Âsâr fî Tezkireti Urefâ-il Edvâr" adlı eserinde Dede’nin “fenn-i mûsikî”de benzersiz olgunluğa sahip bir üstad olduğu belirtilerek, her bir eserinin "ilm-i mûsikî" kâideleri gereğince sanatlı ve eksiksiz olduğu ve mûsikîden anlayanlar tarafından gerçekten çok beğenildiği kaydedilmektedir.

Besteleri incelendiğinde görülüyor ki, Dervîş Ali Şîruganî Dede, hakîkaten üstâd bir mûsikîşinâsdır. Gerek güfte taksîmâtında, gerek nağmelerin terkîbinde onun pek mâhirâne bir kudret izhâr ettiği ve ince bir mûsikî zevkine sâhib olduğu açıkca görülüyor. Bir diğer husûsiyeti de, her eseri âit olduğu formun husûsî tavrına ve uslûbuna göre bestelemiş olmasıdır...

ESERLERİ

İlk mısra	Güfte	Makam	Form	Usul
Ahval-i serencamım bu hale irince	Niyazi-i Mısri	Muhayyer	İlahi	Düyek
Allah u Rabb-i layezal	Sultan II.Mustafa	Eviç	İlahi	Düyek
Bakıp cemal-i yare çağırıram dost dost	Niyazi-i Mısri	Acem Aşiran	İlahi	Yürük Semai
Benim Mansur-ı aşk hoş dara geldim	Sünbül Sinan	Nühüft	Durak	Durak Evferi
Bir yüze duş oldu gönlüm yüzbin onun divanesi	Niyazi-i Mısri	Hüseyni	İlahi	Nim Evsat
Bu can teşne visal-i hazretine	Recai Efendi	Uşşak	Tevşih	Evsat
Bu dervişlik yoluna (Tehi sanman.. giydirme)	Eşrefoğlu Rumi	Eviç	İlahi	Sofyan
Bu gülşende hezar-ı bi nevayım ya Resulallah	Süleyman Nahifi Efendi	Pençgah	Tevşih	Evsat
Cümle alem aşina ben ona bi-ganeyim	Şemsi	Muhayyer	İlahi	Devr-i Hindi
Derd-mendim mücrimim dermana geldim ya Resul	İsa Mahvi Efendi	Acem	İlahi	Düyek
Derman arardım derdime derdim bana derman imiş	Niyazi-i Mısri	Mahur	Durak	Durak Evferi
Derviş olan kişiler deli olagan olur (Tehi sanman..)	Yunus Emre	Eviç	İlahi	Sofyan
Devran odur kim devrini devr-i felek bilmez ola	Niyazi-i Mısri	Eviç	İlahi	Evsat
Doğdu ol Sadr-ı Risalet bastı arş üzre kadem	Niyazi-i Mısri	Neva	Tevşih	Sofyan
Erenlerin sohbeti ele giresi değil	Ümmi Sinan	Hüseyni	İlahi	Düyek
Ey gafil uyan rıhlet-i na-gahı unutma	Şemseddin Sivasi	Segah	İlahi	Sofyan
Ey garip bülbül diyarın kandedir	Niyazi-i Mısri	Hicaz	İlahi	Düyek
Ey gönül bir derde düş kim anda derman gizlidir	Eşrefoğlu Rumi	Eviç	İlahi	Düyek
Ey hakikat erenleri	Hazret-i Üftade	Nikriz	İlahi	Düyek
Ey tarikat erleri ey hakikat pirleri	Niyazi-i Mısri	Eviç	İlahi	Evsat
Gir semaa zikr ile gel yane yane Hu deyu	Niyazi-i Mısri	Mahur	İlahi	Devr-i Revan
Hakka aşık olanlar zikrullahdan kaçar mı	Hazret-i Üftade	Rast	İlahi	Sofyan
Halk içre bir ayineyim herkes bakar bir an görür	Niyazi-i Mısri	Nühüft	Durak	Durak Evferi
İlm-i bahr-i vücud esdafının dürdanesiyim ben	Niyazi-i Mısri	Eviç	İlahi	Evsat
Kandedir cehl ile zulmet	Niyazi-i Mısri	Saba	İlahi	Evsat
Kıldan ince ve kılıçdan keskin ol şahın yolu	Niyazi-i Mısri	Hüseyni Aşiran	İlahi	Evsat
Müsahhar emrine hep cümle eşya	Aziz Mahmud Hüdai	Hicaz	İlahi	Evsat
Nazarın pak ise aldın nazarı	Himmet Efendi(Kul)	Eviç	İlahi	Evsat
Nice bir besleyesin sen bu kadd ü kameti	Yunus Emre	Buselik	İlahi	Evsat
Şermsar etme Hudaya ruz-I mahşerde beni	Sultan 2. Mustafa Han	Hüzzam	İlahi	Evsat
Tehi sanman siz beni (Derviş olan kişiler..)	Yunus Emre	Eviç	İlahi	Sofyan
Tende canım canda cananımdır Allah Hu diyen	Niyazi-i Mısri	Acem	Durak	Durak Evferi
Vasıl olmaz kimse Hakka cümleden dur olmadan	Şemseddin Sivasi	Gülizar	İlahi	Düyek
Ya ilahi asitanın hasteye darüş şifa	Fenayi	Dügah	İlahi	Evsat
Zat-ı Hakda mahrem-i irfan olan anlar bizi	Niyazi-i Mısri	Uşşak	Durak	Durak Evferi

ARŞİV KAYITLARI